NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ
بْنُ كَثِيرٍ
أَخْبَرَنَا
سُفْيَانُ
عَنْ عَبْدِ
الْمَلِكِ
بْنِ
عُمَيْرٍ
قَالَ
حَدَّثَنَا عَبْدُ
الرَّحْمَنِ
بْنُ أَبِي
بَكْرَةَ عَنْ
أَبِيهِ
أَنَّهُ
كَتَبَ إِلَى
ابْنِهِ قَالَ
قَالَ
رَسُولُ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
لَا يَقْضِي
الْحَكَمُ
بَيْنَ اثْنَيْنِ
وَهُوَ
غَضْبَانُ
Abdurrahman b. Ebî Bekre'nin,
babası (Ebû Bekre)'den naklettiğine göre; Ebû Bekre, (Sicistan'da hâkimlik
görevinde bulunan Ubeydullah isimli) oğluna bir mektup yazarak, Rasûlullah
(s.a.v.)'in şöyle buyurduğunu bildirmiştir:
"Hâkim öfkeli iken
iki kişi arasında hüküm veremez."
İzah:
Buhari, ahkâm; Müslim,
akdiye; Tirmizî, ahkâm; Nesâî, kudât; ibn Mâce, ahkâm; Ahmed h. Hanbel, V, 36,
38, 46, 52.
Bilindiği gibi öfke
aklı giderir, insanın tabii halini i'tidal çizgisinden çıkarır, dolayısıyla
olculu ve dengeli hareket etmesine engel olur. Hattâbî'nin açıklamasına göre;
şiddetli açlık, korku, hastalık ve acı da öfke gibi olduğundan bu halet-i
nahiyeden biri veya birkaçı içersinde bulunan hâkimlerin bu halde iken hüküm
vermeleri yasaklanmıştır. Selâmet Yollan isimli eserde şöyle denilmektedir:
"Bu hadisteki
nehyi cumhur-u ulema kerahete hamletmişlerdir. Hatta Nevevî, Müslim Şerhi'nde,
"Hâkimin öfkeli iken hüküm vermesinin keraheti" ismiyle bir bab
tahsis etmiştir. Buharî ise aynı baba; "Öfkeli iken kadı hüküm yahud
müftü fetva verebilir mi?" adını vermiştir. Ulemanın buradaki nehyi
kerahete hamletmelerinin sebebi nehyin illetidir. İllet öfkedir. Fakat öfkenin,
hükmü menetmekle bir münasebeti yoktur. Ancak hükmün husulüne bir zan teşkil
eder. Zira fikri alt üst eder, düşünülmesi icab eden şeylerden kalbi alıkoyan
Böyle bir hal ise hata ile neticelenebilir. Şu kadar var ki her öfke ve her
insan bir değildir. Eğer öfke hakla bâtılın arasını ayırama-yacak dereceye
varırsa o halde hüküm vermek şüphesiz haramdır. O dereceye varmamışsa
mekruhtur. Hadisin zahirine bakılırsa, öfke dereceleri ile sebepleri arasında
bir fark yoktur. Lâkin İmamü'l-Harameyn ile Bagavî, bu öfkeyi Allah için
olmayan öfkeye tahsis etmişler ve: "Çünkü Allah için olan gadap zulme
manidir; fakat nefis için olan mani değildir." demişlerdir..Ha-nefîlerin
mezhebi de budur. Fakat bu tevcihi birçok hadis uleması kabul etmemişler; onu
hadisin zahirine muhalif görmüşlerdir. Bunlar; "Vakıa Peygamber (s.a.v.)
Zübeyr kıssasında öfkeli iken hüküm vermişse de, onun ismeti gazabının
kendisini hakdan alıkoymasına manidir" diyorlar.
Fazla açlık ve susuzluk
da gazab hükmündedir. Bu babda Dârekutnî ile Beyhakî, Ebû Saîd el-Hudrî'den şu
hadisi tahric etmişlerdir:
"Nebi (s.a.v.): Hâkim
ancak tok ve suya kanmış iken hüküm verebilir, buyurdu." Yalnız hadisin
isnadında zayıf bir ravi vardır.
Kalbin huzurunu kaçıran
uyku, keder ve hastalık gibi şeyler de gazap hükmündedirler."[Davudoğlu
Ahmed, Selâmet Yollan, IV, 257-258.]
Fazla sevinç,
uykusuzluk, şiddetli sıcak ve soğuk, mide dolgunluğu, ziyade yorgunluk da
sıhhatli düşünmeye engel olacağından öfke hükmündedirler.[Hukuk-i İslâmiyye
Kamusu, VIII, 224.]